Drugie badanie opinii publicznej zrealizowane zostanłowe wrześniu 2014 roku.

Firma GfK Polonia na zlecenie Polskiego Towarzystwa Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej wykonała badania na próbie 1000 osób[1] – próba społeczna, losowa oraz na próbie 302 internautów w sierpniu 2014 roku.

Zainteresowanie społeczne tematami ochrony środowiska i energooszczędności jest na bardzo wysokim poziomie (odpowiednio 64 proc. oraz 75 proc.). Wyraźnie rośnie znajomość określenie licznik inteligentny (w społeczeństwie do 21 proc., a w grupie internautów do 53 proc.), co z całą pewnością można przypisać ostatnim działaniom informacyjnym branży energetycznej.

Liczniki inteligentne to całkowicie nowe urządzenia, których ludzie jeszcze nie znają, a tym samym nie wiedzą jakie mogą mieć oczekiwania wobec samych liczników oraz ofert, które powstaną na bazie systemu AMI. Komunikacja nowych liczników powinna kłaść przede wszystkim akcenty na edukację czym są nowe urządzania i na korzyściach ekonomicznych, jakie gospodarstwa domowe osiągną dzięki tym licznikom i wdrażanemu systemowi.

Jednocześnie obserwujemy wyraźny podział opinii klientów w zakresie bonifikat za planowane przerwy w dostawie energii. Część klientów (37 proc.) nie akceptuje takich przerw co świadczy o wysokim priorytecie bezpieczeństwa i komfortu jaki oczekują gospodarstwa domowe od branży energetycznej. Jednocześnie obserwujemy, iż część klientów byłaby zainteresowana takimi bonifikatami przy zaoferowaniu odpowiednich warunków finansowych przez firmy energetyczne.

Pełne wyniki badania znajdują się tutaj

Raport "Inteligentne sieci - dla domu, srodowiska i gospodarki. Badanie społeczne na terenie miasta Kalisza" - etap 1

Podsumowanie wyników badania społecznego - etap I

Raport "Inteligentne sieci - dla domu, srodowiska i gospodarki. Badanie społeczne na terenie miasta Kalisza" - etap 2

Konsumenci energii deklarują o wiele większą niż w I etapie świadomość dotyczącą swojego wpływu na zużycie energii. Doceniają także materiały edukacyjne otrzymane podczas akcji edukacyjnej deklarując, że korzystają z nich na co dzień. Jednocześnie niewielu konsumentów faktycznie zmieniło swoje nawyki w użytkowaniu energii.

Podsumowanie wyników badania społecznego - etap II

Edukacja na pierwszym planie –o działaniach informacyjnych i badaniach w Kaliszu

W ramach kampanii „ISE – dla domu, środowiska i gospodarki”, w Kaliszu trwa II etap działań informacyjno-edukacyjnych skierowanych do wyselekcjonowanych gospodarstw domowych, w których zainstalowane są już liczniki zdalnego odczytu. Łącznie akcja obejmuje 425 gospodarstw.

Wybór miasta jest nieprzypadkowy - Kalisz jest pierwszym miastem w Polsce, w którym wymieniono wszystkie liczniki energii elektrycznej. Dzięki temu mieszkańcy zyskali możliwość obserwowania swojego zużycia energii w Internecie, a w niedalekiej przyszłości będą mogli korzystać z nowych usług i taryf.

Celem działań edukacyjnych jest  m.in. uświadomienie mieszkańcom potrzeby efektywnego użytkowania energii elektrycznej oraz poszerzenie ich wiedzy na temat racjonalnego jej wykorzystywania. Edukatorzy biorący udział w działaniach zostali specjalnie przeszkoleni przez przedstawiciela lokalnego Operatora Systemu Dystrybucyjnego (OSD). Zakres ich szkolenia obejmował takie kwestie jak: zasady działania ISE oraz inteligentnych liczników, zmiany dla odbiorców energii związane z wdrożeniem inteligentnych liczników oraz  narzędzia informatyczne (strona www, panel klienta) kontrolujące zużycie energii, udostępnione przez lokalnego OSD. Istotne w szkoleniu edukatorów były także ekologiczne i ekonomiczne aspekty korzystania z energii elektrycznej, w tym  energochłonność poszczególnych urządzeń elektrycznych oraz wskazówki dotyczące zmniejszenia zużycia energii elektrycznej przez te urządzenia.

Gospodarstwa domowe, które są objęte działaniami, otrzymują specjalne pakiety edukacyjno-informacyjne dotyczące inteligentnych sieci i sposobów oszczędzania energii przy wykorzystaniu inteligentnych liczników. Właściciele tych gospodarstw z zainteresowaniem przyjmują informacje i materiały przekazywane im przez edukatorów, szczególnie te, które bezpośrednio dotyczą oszczędzania energii i zmniejszania wydatków na nią. Obok materiałów edukacyjnych mieszkańcy otrzymują również energooszczędne latarki, a gospodarstwa domowe, które najbardziej efektywnie wykorzystują energię – mierniki zużycia energii.

I etap badań i  działań edukacyjnych  został przeprowadzony we wrześniu i październiku 2013 roku. Działania edukacyjne zostały wówczas skierowane jedynie do połowy z 425 gospodarstw domowych w budynkach jedno- i wielorodzinnych  na terenie kaliskich osiedli Majków, Zagorzynek, Chmielnik i Dobrzec. Wszyscy z tej grupy otrzymali przy tym materiały edukacyjno-informacyjne. Celem takiego podejścia jest zbadanie, jaki faktycznie wpływ na zmiany postaw i zachowań mają działania informacyjne. W ramach obecnego etapu materiały edukacyjne otrzymują także pozostałe gospodarstwa.

Działania w Kaliszu obejmują także badania  w zakresie gotowości mieszkańców do zmiany postaw w użytkowaniu energii elektrycznej oraz faktycznej zmiany postaw i zachowań w wyniku działań informacyjnych. Pierwsze badanie opinii publicznej przeprowadzono przed rozpoczęciem kampanii informacyjno-edukacyjnej, tj. w listopadzie i grudniu 2012 roku, a drugie badanie planowane jest po jej zakończeniu. Wyniki posłużą do zbadania skali zmiany nawyków związanych z używaniem energii oraz wpływu posiadania przez mieszkańców informacji o zużyciu energii na ich zwyczaje.

11.07.2014

Czy dane o zużyciu energii to dane osobowe? Czy użytkownicy inteligentnych liczników powinni obawiać się naruszenia swojej prywatności? Na pytania portalu mojaenergia.pl odpowiada dr Wojciech Wiewiórowski, Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych.

Jakie nowe wyzwania w związku z ochroną danych osobowych przynosi postęp technologiczny?

Tych wyzwań jest tak dużo, że trudno wymienić je w jednym artykule. Każde nowe rozwiązanie technologiczne czy nowy rodzaj danych, które są zbierane przez podmioty prywatne lub publiczne, może rodzić pewne wątpliwości czy też pytania z punktu widzenia ochrony prywatności. Kwestie związane z rynkiem energetycznym są tutaj bardzo dobrym przykładem. Gdyby jeszcze kilka lat temu ktoś zapytał mnie, jakie problemy wiążą się z ochroną danych na tym rynku, wspomniałbym przede wszystkim kwestie związane ze sprzedażą czy marketingiem, nieodróżniające sektora energetycznego od innych sektorów.

Ostatnie cztery lata przyniosły jednak bardzo burzliwy rozwój kwestii związanych z ochroną danych na rynku energetycznym, przede wszystkim w związku z przygotowaniem rozwiązań smart i wdrażaniem inteligentnych liczników. Wprowadzenie do obrotu liczników, które nazywane są popularnie inteligentnymi, zwiększyło ilość danych zbieranych i przesyłanych między różnymi podmiotami na rynku energetycznym o kilka rzędów wielkości. Największym wyzwaniem z naszej strony było określenie, jak wygląda przepływ informacji pomiędzy uczestnikami tego rynku oraz kto zbiera te dane i do czego je wykorzystuje.

Ale przed nami jeszcze większa rewolucja. Nastąpi ona, gdy wejdziemy w świat Internetu przedmiotów (Internet of Things) i kiedy okaże się, że informacje do podmiotów rynku energetycznego przekazują nie tylko liczniki, ale także sensory znajdujące się w urządzeniach, których używamy na co dzień.

Czy dane o łącznym zużyciu energii, przesyłane przez liczniki zdalnego odczytu, są rzeczywiście danymi osobowymi? Jak tę kwestię reguluje obecne polskie prawo?

W zasadzie jedyną prawidłową odpowiedzią na pytanie, czy coś jest lub nie jest danymi osobowymi, jest odpowiedź – to zależy. Z punktu widzenia prawnika jest to nie najlepsza odpowiedź, ale pokazuje, że za każdym razem musimy odnosić się do różnych kontekstów, w których te dane są przetwarzane. Dla niektórych uczestników rynku energetycznego pewien zestaw danych może być danymi osobowymi, dla innych natomiast już nie. Ci, którzy mają możliwość przywiązania danych o zużyciu energii elektrycznej do konkretnej osoby, będą niewątpliwie przetwarzali dane osobowe. Jeżeli mamy do czynienia z informacjami sprzedażowymi, z informacjami dotyczącymi zużycia energii czy z danymi, które zostały zebrane poprzez nawiązywane różnego rodzaju umów, to będą one indywidualizowały taką osobę.

Nie oznacza to jednak, że każdy licznik inteligentny będzie przekazywał dane osobowe. Z jednej strony mamy licznik zainstalowany u odbiorcy, który jest osobą samotnie mieszkającą w danym miejscu, a z drugiej licznik zainstalowany w przedsiębiorstwie, w którym jedynym podmiotem, z którym możemy związać dany licznik, jest sama firma. W tym drugim przypadku trudno mówić o zbieraniu danych osobowych - ale jeżeli w tym przedsiębiorstwie są podliczniki instalowane na mniejszym obwodzie, niż na poziomie końcowego, to nawet one mogą wskazywać na konkretną osobę, która pracuje w konkretnym miejscu i wykonuje swoje zadania.

Dlatego rzecznicy ochrony danych osobowych zalecają traktować te dane jako osobowe - do momentu, w którym udowodnimy, że danymi osobowymi one nie są i że nie jesteśmy w stanie ich powiązać z konkretną osobą. W przypadku użytkownika końcowego będą one miały charakter danych osobowych i tak właśnie trzeba je traktować. Trzeba też zdawać sobie sprawę, że przetwarzamy je w powiązaniu z konkretną osobą. Jeśli wyeliminujemy to powiązanie, będziemy mieć do czynienia z danymi zanonimizowanymi.

To, czy dane zbierane przez inteligentne liczniki są danym osobowymi, nigdy nie będzie jednoznacznie określone. Jeśli spojrzymy do definicji danych osobowych w samej Ustawie o ochronie danych osobowych, zobaczymy, że żeby uznać coś za dane osobowe, musimy za każdym razem objąć całość zdarzeń, które są wokół – tzn. ustalić, czy dane zostały zindywidualizowane i przywiązane do konkretnej osoby. Jeśli ktoś nazywa się Jan Nowak lub Anna Kowalska, trudno o tym mówić, ale w przypadku osób o rzadszych imionach i nazwiskach wszystkie dane będą danymi osobowymi.

Jak widać, w tym względzie zawsze będziemy mieć pewien stopień niepewności. Stąd osoba przetwarzająca coś, co może być danymi osobowymi, powinna za każdym razem rozważyć, czy ma do czynienia z takimi danymi, czy nie. W przypadku danych zbieranych przez inteligentne liczniki, polskie i europejskie instytucje, które zajmują się ochroną danych osobowych, stwierdzają wprost, że są to dane osobowe - chyba że ustali się, że w danym przypadku nie są. Również ustawa Prawo Energetyczne w dzisiejszym brzmieniu wskazuje wyraźnie na to, że przetwarzanie danych z liczników inteligentnych podlega Ustawie o ochronie danych osobowych – z zasady są to więc dane osobowe.

Ale jak wspomniałem, w przypadku, kiedy odbiorcą końcowym jest przedsiębiorstwo lub jakiś inny podmiot niebędący osobą fizyczną, możemy dojść do wniosku, że w tym przypadku nie będą to dane osobowe.

Jakie działania powinny zostać podjęte, aby zagwarantowana została pełna ochrona danych przesyłanych przez licznik?

Z pewnością powinniśmy dokonać analizy ryzyka. Chodzi tu jednak nie tylko o ryzyko biznesowe, lecz także analizę wpływu przetwarzania danych na ochronę prywatności osób.

Grupa Robocza art. 29, zrzeszająca wszystkich rzeczników ochrony danych osobowych w Unii Europejskiej, przyjęła schemat pokazujący, w jaki sposób taka analiza ryzyka powinna być przeprowadzana. Generalnie chodzi o to, aby ocenić, jakie dane i na jakiej podstawie są zbierane, oraz czy odbywa się to na zasadzie przymusu czy dobrowolnej zgody klienta. Polski rzecznik ochrony danych osobowych zawsze wychodził z założenia, że jeżeli stosowany jest przymus, to musi on wynikać z rozwiązań ustawowych. W tej chwili takiego przymusu ustawowego w prawie polskim nie ma. Gdyby był, wówczas szczegółowo powinno zostać określone, jakie dane są zbierane przymusowo, kto ma do nich dostęp i jak długo są przechowywane.

Jednak dane, o których mówimy, to nie tylko konkretne pola wypełniane w bazie danych, ale również pewne cechy tych pól. Zupełnie inaczej wygląda bowiem ingerencja inteligentnego licznika w prywatność konkretnej osoby, gdy dane o jej zużyciu energii zbierane są co 15 minut, a inaczej, gdy dzieje się to co sekundę. W pierwszym przypadku mamy profil niedokładny, ale wystarczający do zwalczania różnego rodzaju przestępczości związanej z wykorzystaniem energii elektrycznej. Dlatego dane o zużyciu mogą być zbierane właśnie w takich interwałach czasowych. Nic nie stoi na przeszkodzie natomiast, aby osoba, która chciałaby dowiedzieć się, jak dokładnie wygląda u niej zużycie energii, zgodziła się na rozwiązanie dalej idące. Sam będę jedną z pierwszych osób, które podpiszą dobrowolną umowę na przedstawienie dokładnego profilu zużycia energii elektrycznej w domu. W ten sposób będę mógł zorientować się, co tak naprawdę pożera mi energię.

Druga kwestia dotyczy tego, kto będzie te dane przetwarzał. Pamiętajmy, że w Polsce istnieje rozdział pomiędzy podmiotami sprzedającymi i rozprowadzającymi energię elektryczną. Dopóki te dane trafiają tylko do dystrybutorów - Operatorów Systemów Dystrybucyjnych (OSD), nie wydaje się, żeby ta ingerencja była dramatycznie głęboka. Przekazywanie danych przez OSD do sprzedawcy energii elektrycznej może natomiast wpływać na to, jak będzie wyglądała umowa sprzedaży energii elektrycznej. Stąd przekazywanie sprzedawcom danych wykraczających poza zużycie prądu w okresie rozliczeniowym powinno być ograniczone bądź wręcz zakazane.

Szczególną pozycję wśród rozwiązań prawnych i organizacyjnych, jakie są rozważane w Polsce, zajmuje Operator Informacji Pomiarowej, który zbierałby dane o zużyciu z całego kraju. Jeśli taka instytucja miałaby być utworzona, wówczas w opinii GIODO jego działalność musiałaby być regulowana na poziomie ustawy.

W Polsce inteligentne liczniki mogą wysyłać dane o zużyciu energii nie częściej niż co 15 minut. Czy pod względem ochrony danych osobowych jest to bezpieczna częstotliwość?

To co jest obowiązkowe, powinno w demokratycznym państwie prawnym wykazywać się niezbędnością. Próbowaliśmy na podstawie dyskusji z Urzędem Regulacji Energetyki, Ministerstwem Gospodarki i samymi OSD ustalić, jakie są możliwości techniczne oraz jaki jest sens przetwarzania danych, jakie trafiają do OSD. Uzgodniliśmy, że do osiągniecia celu, jaki powinien być zrealizowany –uzyskania szczelności systemu energetycznego, w tym wyeliminowania nielegalnego poboru energii – wystarczy zbieranie danych co 15 minut. Profil osoby, która jest sprawdzana co 15 minut, jest wystarczająco niedokładny, że możemy uznać, że nie mamy tu do czynienia z ingerencją w prywatność.

Pamiętajmy przy tym, że bardziej istotna niż częstotliwość zbierania danych jest częstotliwość ich przesyłania. Te 15 minut jest balansem pomiędzy dwoma kwestiami – z jednej strony wystarczającą wiedzą o tym, jak działają urządzenia energetyczne i jakie są zagrożenia dla sieci (ostatecznie ten pomiar jest robiony m.in. po to, aby zapobiec nagłym wzrostom poboru energii elektrycznej), a z drugiej – nieingerowaniem w prywatność odbiorców w zbyt daleko idący sposób.

Czy inne kraje, w których wdrażane są Inteligentne Sieci Energetyczne, wprowadziły jakąś dodatkową ochronę prawną danych przesyłanych przez liczniki? Czy są państwa, na których doświadczeniu w tym względzie Polska mogłaby się wzorować?

Warto zwrócić uwagę na rozwiązania, które pojawiły się w krajach, które wdrożyły już ustawodawstwo w zakresie inteligentnych liczników. Przede wszystkim myślę tutaj o rozwiązaniu holenderskim, które przewiduje, że nawet jeśli inteligentny licznik zostanie obowiązkowo zainstalowany, to jego włączenie bądź niewłączenie jest decyzją klienta. Jeśli nie zostanie on uruchomiony, działa wówczas jak zwykły licznik energii elektrycznej.

Kolejne rozwiązania, na które warto zwrócić uwagę, to rozwiązania francuskie. Francja zrobiła kilka pilotaży z zakresu wdrożenia inteligentnych liczników. Część z nich było robionych wspólnie z francuskim organem ochrony danych osobowych CNIL, który przedstawił swoje wskazania.

Zwróciłbym też uwagę na rozwiązania wynikające ze wspomnianej już przeze mnie opinii Grupy art. 29 dotyczącej tego, jak przeprowadzać analizę ryzyka. Niektórzy z polskich OSD przeprowadzili właśnie tego typu analizę i zaprezentowali ją nam. 

28.05.2014

Zapraszamy do lektury wywiadu z prof. Janem Popczykiem z Politechniki Śląskiej, który na naszą prośbę zgodził się uzupełnić wywiad ciekawymi rysunkami dotyczącymi zagadnień poruszonych w rozmowie.Ilustracje można też pobrać oddzielnie. Znajdują się one w dziale Pliki do pobrania.

Czy rozwój inteligentnej sieci energetycznej (ISE) i inteligentnego opomiarowania (Smart Metering) to dla Polski kierunek konieczny?

Konieczność rozwoju inteligentnej infrastruktury jest bezdyskusyjna. Ale natychmiast po tym stwierdzeniu otwiera się wielkie pole do uzgodnień, czym jest inteligentna infrastruktura, a jeszcze bardziej, czym będzie w kolejnych latach. Nie mam wątpliwości, że będzie to przede wszystkim infrastruktura zarządczo-sterownicza w energetyce prosumenckiej: w budynkowych instalacjach energetycznych, w lokalnych sieciach elektroenergetycznych, w energetyce przemysłowej. W takim sensie inteligentną infrastrukturę trzeba widzieć jako infrastrukturę o znaczeniu cywilizacyjnym. Stwierdzenie to ma zastosowanie zwłaszcza w odniesieniu do energetyki budynkowej, a mówiąc jeszcze bardziej dobitnie – w odniesieniu do 5,5 mln domów jednorodzinnych. W takim kontekście konieczność budowy infrastruktury inteligentnej nie pozostawia cienia wątpliwości.

Rysunek 1 do pobrania

Jak zmieniają się trendy związane z rozwojem inteligentnego opomiarowania? Jak powinni reagować na nie Operatorzy Systemu Dystrybucyjnego (OSD)?

Inteligentne opomiarowanie jest tylko bardzo wąskim wycinkiem inteligentnej infrastruktury. Na obecnym etapie może to być „łącznik”, służący do powiązania dwóch trajektorii rozwoju energetyki: tradycyjnej elektroenergetyki i energetyki prosumenckiej. Trajektorię charakterystyczną dla tradycyjnej elektroenergetyki należy współcześnie odwzorować, w sposób najbardziej syntetyczny, za pomocą dobowego profilu KSE. Nową trajektorię trzeba odwzorować w postaci energetyki prosumenckiej, z uwzględnieniem jej trzech charakterystycznych segmentów (energetycznych instalacji budynkowych, lokalnych sieci elektroenergetycznych oraz systemów energetycznych właściwych dla małej i średniej przedsiębiorczości i dla przemysłu). 

Rysunek 2 do pobrania

„Sygnały” cenowe z tradycyjnej energetyki docierają obecnie do odbiorców (tych, którzy nie korzystają z zasady TPA) w postaci faktur od sprzedawców z urzędu. Liczniki inteligentne umożliwią znacznie bardziej zaawansowane (w czasie rzeczywistym) przesyłanie tych sygnałów do inteligentnych instalacji prosumenckich i do prosumenckich systemów energetycznych, gdzie zostaną wykorzystane przez sterowniki elektroniczne (zainstalowane już we współczesnych inteligentnych pralkach, zmywarkach, samochodach elektrycznych… itp., ale także w źródłach OZE, nie mówiąc o przemysłowych systemach SCADA) do „automatycznego” wyboru najlepszego reżimu pracy (np. do wykorzystania możliwości mikroinstalacji budynkowej do efektywnego zarządzania tą mikroinstalacją na rzecz prosumenta).

Co w rozwoju inteligentnych sieci energetycznych jest ważne z punktu widzenia społeczeństwa – konsumentów energii?

Inteligentne sieci elektroenergetyczne, stanowiące infrastrukturę operatorską na rynku energii elektrycznej, będą miały za zadanie (w kolejnych latach) przede wszystkim wprowadzenie operatorów na drogę maksymalnego wykorzystania istniejących, ciągle jeszcze bardzo dużych, zasobów całego systemu elektroenergetycznego: sieci (szeroko rozumiane zasoby zdolności przesyłowych) i bloków wytwórczych (zasoby resursów technicznych bloków, z uwzględnieniem ich potencjalnej rewitalizacji). Oczywiście, realizacja tak zdefiniowanego zadania oznacza jednocześnie umożliwienie obecnym odbiorcom energii elektrycznej łagodne przejście do zaawansowanej gospodarki prosumenckiej.

W wymiarze praktycznym inteligentne sieci elektroenergetyczne na jednym biegunie oznaczają inteligentną infrastrukturę do intensyfikacji wykorzystania zasobów sieciowych, np. w trybie realizacji takiej koncepcji jak dynamiczna obciążalność linii napowietrznych. Na drugim biegunie inteligentne sieci elektroenergetyczne oznaczają transformację „detalicznego” rynku energii elektrycznej w rynek usług systemowych, na którym operatorzy, przede wszystkim OSD, będą kupować usługi systemowe DSM/DSR od prosumentów, ale też prosumenci będą kupować usługi od operatorów. Przy tym podkreślam: transformacja rynku energii elektrycznej w rynek usług systemowych, o której tutaj mówię, będzie etapem przejściowym. Jeśli w przyszłości, za kilka lat, rozliczenia na „detalicznym” ryku będą realizowane np. w przedziałach 5-minutowych, to będzie to oznaczać, że znowu wróciliśmy do rynku energii elektrycznej, ale znacznie „szybszego” od obecnego.

Jak przekonać Polaków, aby aktywnie korzystali z możliwości udostępnionych im przez inteligentne liczniki?

Wraz z inteligentnymi licznikami trzeba wprowadzić zasady rynkowe adekwatne do poziomu technologicznego tych liczników. Transformacja obecnego „wolnego” rynku energii elektrycznej w przyszłościowy „szybki” (z przejściem przez rynek usług operatorskich) musi być wyraźną tendencją.    Ta transformacja musi się wiązać ze zmianą (przeprowadzoną za pomocą ustawy) płatnika opłaty przesyłowej. Mianowicie, trzeba wprowadzić fundamentalną regulację prawną, polegającą na zmianie płatnika z wytwórcy na odbiorcę. Ta regulacja uwolni nas od jałowego, już od wielu lat, sporu o ustawę OZE, o inwestycje w elektrownie jądrowe, w elektrownie węglowe itd.… i przyczyni się do szybkiego rozwoju energetyki prosumenckiej – bez wsparcia.

O tym, że możliwy jest rozwój energetyki prosumenckiej bez wsparcia, ale po zmianie płatnika opłaty przesyłowej z odbiorcy na wytwórcę, świadczy już porównanie wydatków na energię elektryczną. Odbiorca (właściciel dużego domu jednorodzinnego, o rocznym zużyciu energii elektrycznej wynoszącym około 5 MWh),  kupujący energię od sprzedawcy z urzędu zapłaci za nią w cenach stałych w ciągu 25 lat około 75 tys. PLN. Za instalację MOA (mikrowiatrak, ogniwo PV z przekształtnikiem energoelektronicznym, bateria akumulatorów) powinien zapłacić na płynnym rynku (z cenami takimi, które były realne na świecie już w 2013 r.) 45 tys. PLN. Oczywiście, przedstawione oszacowanie jest skrajnie uproszczone i wymaga pogłębionej weryfikacji. Potrzebne są wręcz nowe modele oceny efektywności ekonomicznej do porównywania inwestycji w obszarze energetyki wielkoskalowej i prosumenckiej.

Jaką rolę w nowoczesnej polityce energetycznej powinna odgrywać generacja rozproszona?

Będzie to rola zasadnicza. Trzeba przy tym podkreślić, że w tendencji nie chodzi już o generację rozproszoną „doczepioną” do systemu elektroenergetycznego. Chodzi o prosumenckie instalacje i systemy energetyczne zdolne do pracy w trybie semi off grid. To oznacza, że odnawialne źródła energii OZE (i gazowe mikroźródła kogeneracyjne) będą stanowić integralne części tych instalacji i systemów. W szczególności będą wyposażone w systemy regulacyjne zapewniające ich stabilną i ekonomiczną współpracę z odbiornikami, nawet bez „wspomagania” sieciowego.

Rysunek 3 do pobrania

Czy na podstawie obecnych trendów możemy założyć, jak będzie wyglądał polski system elektroenergetyczny w 2020 roku i  w latach późniejszych? Jak może zmienić się segmentacja energetyki?

W świecie gwałtownych przemian trzeba mówić raczej o intencjonalnym (zamierzonym, pożądanym) rozwoju, a nie o założeniach. W przypadku systemu elektroenergetycznego do 2020 roku nie wystąpią jednak żadne gwałtowne zmiany w sferze „materialnej”: system będzie wyglądał tak jak obecnie, jednak ze względu na zmniejszające się inwestycji w energetykę WEK „postarzeje” się o kolejne 6 lat. Zmieni się natomiast zasadniczo postrzeganie mentalne bezpieczeństwa elektroenergetycznego. W tym zakresie wystąpi (już występuje) rewolucja: prosumenci – od „Kowalskiego” do KGHM – przestaną wierzyć w służebną rolę rządowo-korporacyjnej elektroenergetyki i wezmą „sprawy w swoje ręce”. Kiedy na początek zderzą inwestycje w budowę własnych prosumenckich łańcuchów wartości z kupowaniem energii elektrycznej (od obecnych dostawców) w perspektywie 2030, 2040, a zwłaszcza 2050 (pokolenie wchodzące obecnie w dorosłość), to przeżyją szok.

Okaże się bowiem, że okres zwrotu inwestycji po stronie użytkowania energii elektrycznej wynosi często  kilka miesięcy (wymiana tradycyjnych żarówek na LED-owe). Prosumenci „przemysłowi” przekonają się, że czas zwrotu nakładów inwestycyjnych równy 2 lata zapewnia im często redukcję zużycia energii o 20-30%. To wszystko przy okresie zwrotu inwestycji w postaci bloków jądrowych wynoszącym kilkanaście lat (i to przy pominięciu „wiecznych” kosztów składowania wypalonego paliwa), i podobnym okresie zwrotu inwestycji w postaci bloków węglowych. Dlatego nie ma czynników fundamentalnych (a polityczno-korporacyjne pokona czas), które mogłyby zahamować działanie innowacji przełomowych. Lista innowacji przełomowych staje się coraz dłuższa.  Wymienię tu siedem z nich. Są to:

1. Mikrobiogazownia (rozumiana jako cała instalacja utylizacyjno-energetyczna) vs źródło energii elektrycznej (innowacja narusza interesy całej elektroenergetyki WEK, jednak przede wszystkim wytwórców WEK).
2. Instalacja semi off grid vs integracja źródeł rozproszonych z siecią (innowacja narusza interesy całej elektroenergetyki WEK).
3. Smart grid EP vs AMI (innowacja narusza interesy całej elektroenergetyki WEK, jednak przede wszystkim operatorów OSP i OSD).
4. Dom pasywny vs dom tradycyjny/energochłonny (innowacja narusza pośrednio interesy gazownictwa i górnictwa węgla kamiennego).
5. Program rewitalizacji zasobów mieszkaniowych … vs budowa bloków węglowych (jądrowych) i sieci (innowacja narusza interesy całej elektroenergetyki WEK, jednak przede wszystkim wytwórców WEK).
6. Samochód elektryczny (EV) vs samochód z silnikiem spalinowym (innowacja narusza przede wszystkim interesy sektora paliw płynnych/transportowych; producentów samochodów z silnikiem spalinowym; także wytwórców energii elektrycznej WEK).
7. Car sharing vs własny samochód (innowacja narusza interesy sektora paliw płynnych/transportowych; także wytwórców energii elektrycznej WEK; jednak przede wszystkim producentów samochodów z silnikiem spalinowym).

Wymienione innowacje przełomowe oznaczają, że nie da się utrzymać istniejącej branżowej  struktury energetyki (elektroenergetyka, ciepłownictwo, branża paliw płynnych, gazownictwo,  górnictwo). Nowa segmentacja, to prosumencka energetyka budynkowa, spółdzielcza (lokalne sieci na potrzeby: wsi, spółdzielni mieszkaniowych / osiedli w miastach). To także energetyka prosumencka w obszarze małej i średniej przedsiębiorczości. I wreszcie: prosumencka energetyka przemysłowa.

17.02.2014

"Nasi odbiorcy oczekują edukacji" - wywiad z Robertem Stelmaszykiem, Prezesem Polskiego Towarzystwa Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej (PTPiREE)

Jakie są cele kampanii „Inteligentne Sieci Energetyczne – dla domu, środowiska i gospodarki”?

Kampania „Inteligentne Sieci Energetyczne (ISE) – dla domu, środowiska i gospodarki” ma charakter edukacyjny i jest realizowana przez wszystkich operatorów sieci dystrybucyjnych (OSD) i operatora sieci przesyłowej. Jej celem jest wzrost świadomości odbiorców w zakresie efektywnego korzystania z energii elektrycznej oraz lepsze wykorzystanie możliwości, jakie pojawią się wraz z ISE. Dzięki naszym działaniom chcemy uzyskać zrozumienie i społeczną akceptację wdrożenia inteligentnych sieci energetycznych i systemów inteligentnego opomiarowania (Advanced Metering Infrastructure „AMI”).

Skąd potrzeba realizacji kampanii informacyjno-edukacyjnej dotyczącej inteligentnych sieci energetycznych i edukowania Polaków w tym zakresie?

Klienci  biznesowi już od kilku lat korzystają z inteligentnego opomiarowania i informacji nt zużycia energii przesyłanych przez operatorów sieci. Wdrożenie, o którym mówimy przyniesie wiele nowych możliwości dla indywidualnych użytkowników energii elektrycznej, ale skala profitów zależeć będzie od gotowości klientów do aktywnego korzystania z informacji dostarczanych przez Operatora oraz racjonalnego gospodarowania energią elektryczną. Dzięki AMI możliwe bedą  dokładne dane dotyczące zużycia, brak wizyt kontrolera liczników, nowe oferty sprzedaży energii pozwalające obniżyć rachunki,  szybsze usuwania awarii w sieciach dystrybucyjnych niskiego napięcia, automatyczne włączanie i wyłączanie domowych urządzeń w zależności od ceny energii, upusty za przerwy w dostawie energii.  Odbiorcy indywidualni energii elektrycznej wiedzą jednak o ISE stosunkowo niewiele, nie śledzą zmian na rynku energii, nie wiedzą jak mogą przyczynić się ochrony środowiska i obawiają się o ochronę danych osobowych.  Wierzymy, że uczciwa komunikacja będzie kształtowała postawę racjonalnego wykorzystania i poszanowania energii w gospodarstwach domowych, a w perspektywie przyniesie zmianę zachowań, niosąc korzyści dla środowiska i wszystkich uczestników rynku.

W ramach kampanii popularyzują Państwo wiedzę na temat całego zagadnienia sieci inteligentnych, jednak do odbiorców końcowych kierują Państwo głównie komunikaty odnoszące się do inteligentnego opomiarowania. Z czego to wynika? Jakie działania edukacyjne Państwo realizują i jakie są Państwa oczekiwania związane z efektami tych działań?

Na ISE składa się wiele urządzeń do sterowania sieci, samodiagnostyki, zdalnej ochrony i telekomunikacji, ale z punktu widzenia odbiorcy domowego to właśnie inteligentny licznik energii jest najbardziej widocznym elementem ISE. Dlatego licznik jest głównym motywem działań komunikacyjnych. Pierwszym krokiem w kampanii było uruchomienie portalu mojaenergia.pl, na którym prezentowane są informacje o tym jak działają inteligentne liczniki i jak przebiegają ich instalacje AMI w różnych częściach kraju.

W ramach kampanii wytypowane zostały budynki mieszkalne, gdzie prowadzone są działania edukacyjne nt AMI. Badanie wybranej z pośród tej grupy próbki 400 gospodarstw domowych pozwoli wkrótce skuteczniej realizować działania informacyjne nt AMI w różnych częściach kraju.

Odbyły się już pierwsze warsztaty dla dziennikarzy i liderów opinii, podczas których eksperci i autorytety z zakresu energetyki przedstawiali założenia i korzyściach z wdrożenia AMI. Edukacja dziennikarzy jest istotnym elementem wszystkich naszych działań, ponieważ nastawienie tej grupy będzie kluczowe w pozyskiwaniu społecznej akceptacji dla projektu AMI.

Kampania obejmuje działania kierowane również do podmiotów branży oraz instytucji życia publicznego. Co jest przedmiotem tych działań i czemu służą? 

Na rynku energii funkcjonują odbiorcy indywidualni i biznesowi, operatorzy systemów, spółki obrotu, wytwórcy tradycyjni, inwestorzy OZE i prosumenci energii.  Zależy nam na tym, aby oni również wiedzieli o korzyściach jakie mogą osiągnąć z AMI. Dla przykładu spółki obrotu będą mogły zmniejszyć koszty zmiany sprzedawcy, liczbę reklamacji i korekt faktur, koszty  windykacji i ponownego załączenia,  będą mogły wprowadzać produkty przedpłatowe oraz strefowe i czasowe oferujące zniżki wtedy, kiedy wytwórcy mają niższe koszty.  Warto również edukować przedstawicieli instytucji życia publicznego i urzędów związanych z gospodarką, ponieważ oni również zyskają precyzyjne informacje na temat ciągłości dostaw energii, bezpieczeństwa energetycznego, udziału odnawialnych źródeł energii w całkowitej produkcji, kosztów nielegalnego poboru energii, dokładnego udziału podatków, akcyzy i systemów wsparcia w koszcie energii. Takie informacje pozwolą na tworzenie lepszych zasad rynku energii, zmniejszenie kosztów rynku mocy i marginesów bezpieczeństwa, a w konsekwencji na uniknięcie nadmiernego obciążenia gospodarki kosztami.

W ramach kampanii prowadzimy również cykl szkoleń skierowanych do pracowników, elektromonterów i pracowników infolinii, którzy szczegółowo dowiedzą się o powodach i korzyściach z wdrożenia AMI. Ich wiedza i przekonanie o słuszności zmiany będzie podstawą budowania zaufania i otwartości na nowoczesne rozwiązania, przy wdrażaniu inteligentnego opomiarowania i nowoczesnych sieci energetycznych. W planie jest przeprowadzenie 30 warsztatów i przeszkolenie ok 450 osób. Spotkania będą prowadzone przez ekspertów rynkowych i przedstawicieli podmiotów uczestniczących w projekcie. Osoby, które skorzystają z tej możliwości będą źródłem informacji nie tylko dla klientów firmy w której pracują, ale również dla swoich współpracowników.

We wrześniu tego roku planujemy ogólnopolską konferencję poświęconą ISE. To wydarzenie będzie podsumowaniem podjętych działań i okazją do prezentacji sukcesów z różnych części Polski. Zaproszenie już dzisiaj kieruję do wszystkich zainteresowanych w tym do przedstawicieli branży energetycznej, środowisk akademickich, osób podejmujących decyzje związane z kosztami energii zarówno na szczeblu krajowym jak i regionalnym. Do udziału zaprosimy również konsumentów poprzez przedstawicieli organizacji konsumenckich i media.

Jak obecnie przedstawia się wiedza Polaków na temat AMI? Czego  odbiorcy energii mogą się spodziewać po zainstalowaniu inteligentnych liczników w ich domach?

Jak pokazują wyniki z ogólnopolskiego badania przeprowadzonego przez TNS na koniec 2012 roku - jedynie 16%, ankietowanych zna pojęcie „inteligentny licznik” lub „licznik zdalnego odczytu”, które tak dobrze zostały już przyswojone w środowisku osób związanych z energetyką. Kolejne badanie przeprowadzone w ramach projektu „ISE – dla domu, środowiska i gospodarki” pokazało, że działania informacyjne przy instalowaniu AMI odniosły skutek, jednak znaczna grupa odbiorców nie korzysta z zaproponowanych dodatkowych możliwości jak np. serwis pozwalający monitorować profil zużycia energii. Badania opinii pokazują również, że nasi odbiorcy oczekują edukacji na temat efektywnego i oszczędnego korzystania z energii.

Skąd klienci mogą czerpać informacje na temat zasad i harmonogramu instalowania inteligentnych liczników w ich regionie?

Lokalne działania informacyjne będą prowadzone przez spółki dystrybucyjne. To one najlepiej znają specyfikę obszaru i potrzeby swoich odbiorców. Spodziewam się, że wszyscy dystrybutorzy energii zdecydują się na otwartą komunikację, wykorzystując zarówno tradycyjne jak i nowoczesne kanały informacji.  Działania informacyjne prowadzi również Urząd Regulacji Energetyki na stronie www.ure.gov.pl.

Skąd Pana zdaniem biorą się rozbieżności pomiędzy silnym przeświadczeniem większości badanych o potrzebie ochrony środowiska, a rzeczywistymi działaniami  podejmowanymi w życiu codziennym? Co należy zrobić, aby zachęcać Polaków do zmiany nawyków w zakresie użycia energii elektrycznej?

Zaangażowanie odbiorców indywidualnych w działania proekologiczne zależy mocno od wysiłków, które należy podjąć, żeby osiągnąć efekt. Segregowanie śmieci jest tu dobrym przykładem. Dostępna jest cała infrastruktura odpowiednich pojemników, a informacje o potrzebie segregowania śmieci są powszechnie dostępne, ale system wymaga zaangażowania uczestników. Kluczem do sukcesu przy inteligentnym korzystaniu z energii elektrycznej będzie konsekwentna edukacja na wielu poziomach, której efekty utrwalą się w czasie. Dodatkową zachętą może być nagroda finansowa w postaci oszczędności pośrednich i bezpośrednich, jakie niesie ze sobą zmiana nawyków. Czynnikiem zachęty mogą być odpowiednie przepisy. Myślę, że z czasem poprawi się łatwość korzystania z dodatkowych funkcji AMI, ponieważ na rynku pojawią się dodatkowe usługi oferowane przez producentów AGD i firmy usługowe.

Uczestnicy zgodzili się, że regulacje prawne powinny być tworzone na drodze wzajemnych konsultacji oraz brać pod uwagę interes wszystkich stron objętych skutkami wdrażania inteligentnych sieci energetycznych w Polsce.

- Uważam za niezwykle istotne, aby wdrażaniu sieci inteligentnych w Polsce towarzyszyły zmiany prawne, które zagwarantują należyty poziom poszanowania prywatności klientów firm energetycznych, a także nie ograniczą korzyści niesionych przez zastosowanie nowych technologii w energetyce – mówił Marek Woszczyk, prezes URE. – Zastosowanie inteligentnego opomiarowania to przede wszystkim znaczące wzmocnienie pozycji klientów wobec branży energetycznej, między innymi dzięki precyzyjnym informacjom o jakości dostaw czy łatwiejszej zmianie sprzedawcy energii.

- Dane pomiarowe to dane osobowe i zbierane bez zgody klienta powinny być tylko te informacje, które służą zapewnieniu ciągłości dostaw, optymalizacji pracy sieci energetycznej i jej zarządzaniu czy rozliczeniom za zużytą energię – mówił dr Wojciech Wiewiórowski, Generalny Inspektor Ochrony Danych Osobowych. ̶ Na udostępnianie bardziej szczegółowych danych sprzedawcy – np. zarejestrowanych danych cogodzinnych czy piętnastominutowych ̶ lub instalowanie urządzeń zarządzania siecią domową niezbędna jest zgoda klienta. Komunikacja licznika z urządzeniami do zarządzania siecią domową powinna być uruchamiana wyłącznie na wniosek klienta.

Dzisiejsze technologie niewątpliwie wyprzedzają rozwiązania prawne. Dlatego też niezbędna jest dyskusja i wypracowanie rozwiązań, które realizując rosnące oczekiwania rynku zapewnią najwyższe standardy bezpieczeństwa.
***
Konferencja „Prywatność i dane osobowe w inteligentnych sieciach energetycznych" została zorganizowana przez Polskie Towarzystwo Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej w ramach projektu „ISE - dla domu, środowiska i gospodarki", dofinansowanego ze środków Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej.

Reprezentujące PTPiREE Marzanna Kierzkowska oraz Magdalena Kuczyńska przedstawiły efekty kampanii edukacyjnej PTPiREE dla odbiorców. Celem kampanii jest budowanie zrozumienia i przychylności dla wdrażania rozwiązań typu smart. Kampania została rozpoczęta i zakończona badaniami, z których relację zdał Marcelin Matusiak z GfK Polonia. Opowiedział słuchaczom o akceptacji społecznej dla wdrożenia ISE w Polsce, na podstawie badań opinii publicznej, przeprowadzonych na dwóch grupach respondentów w Polsce. Wyniki badań jednoznacznie wskazują, że nadrzędne dla konsumentów energii są kwestie ekonomiczne, także w przypadku liczników inteligentnych. Ważnym wnioskiem z badań jest także znaczny wzrost rozpoznawalności wśród odbiorców energii zagadnień związanych z licznikiem inteligentnym, co potwierdza skuteczność działań edukacyjnych prowadzonych m.in. przez PTPiREE.  

Próbę odpowiedzi na pytanie czego oczekują klienci w branży energetycznej podjęli się natomiast Panowie Maciej Makowski i Maciej Suchecki z ENERGA-Obrót. Zgodnie z ich doświadczeniem klienci z reguły cechują się niewielkim zainteresowaniem kwestiami związanymi z energetyką. Nie posiadają właściwych narzędzi i nie otrzymują adekwatnych informacji od sprzedawców i dystrybutorów. Klienci, zgodnie z doświadczeniem ENERGA-Obrót oczekują wiedzy, kontroli nad zużyciem i rozliczeniami oraz realnych oszczędności. Mają potrzebę otrzymywania faktur za rzeczywiste zużycie energii lub możliwości opłacania rachunków z góry – przedpłatowo. Panowie przedstawili rozwiązania firmy w tym zakresie podsumowując wystąpienie stwierdzeniem, że sam inteligentny licznik nie spowoduje obniżenia rachunków za energie elektryczną, jeżeli nie będą mu towarzyszyły odpowiednie produkty, np. wizualizacja zużycia energii.

Konferencję podsumował Prezes Federacji Konsumentów Kamil Pluskwa-Dąbrowski, zdaniem, że sieć inteligentna wymaga świadomego odbiorcy. Smart grid powinna zapewnić dostęp klientów do rynku energii elektrycznej, ale konsumenci muszą otrzymać przy tym dostęp do właściwych narzędzi, umożliwiających im partycypację w tym rynku. Poziom świadomości konsumentów powinien być stale podnoszony w tym względzie. Inteligentna sieć jest bowiem, zdaniem Kamila Pluskwy-Dąbrowskiego środkiem do osiągania celów, a nie celem samym w sobie.

Konferencja, zorganizowana przez Polskie Towarzystwo Przesyłu i Rozdziału Energii Elektrycznej pod patronatem Ministra Gospodarki oraz Prezesa Urzędu Regulacji Energetyki była prowadzone przez Andrzeja Pazdę, Marzannę Kierzkowską oraz Magdalenę Kuczyńską z PTPiREE. Konferencję współfinansował Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej

Wiedza i kompetencje tych osób, a także umiejętność udzielania odbiorcom energii kompleksowych, jasnych i precyzyjnych informacji związanych z instalacją inteligentnych liczników, mają kluczowe znaczenie dla powodzenia tego procesu i jej oczekiwanego efektu (poprawa efektywności i racjonalności użytkowania energii i urządzeń nią zasilanych).